Η κρίση, οι «σοσιαλιστές της αγοράς», και εμείς οι υπόλοιποι…

Μια απάντηση στις θέσεις των θερμών υποστηρικτών της «απελευθέρωσης της αγοράς» (μέχρι την 15η Σεπτεμβρίου 2008) όψιμων υποστηρικτών της κρατικής παρέμβασης πριν τις εκλογές και θιασώτες του αγριότερου νεοφιλελευθερισμού σήμερα..

Του Μανόλη Βασιλάκη


Μέλους του ιδρυτικού πυρήνα της Ενιαίας Αριστερής Κίνησης (ΕΝΑΚ)

Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι αυτό που κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος στην τελευταία κρίση είναι η ακραία νεοφιλελεύθερη αντίληψη της παντοδυναμίας των αγορών.
Μια νεοφιλελεύθερη αντίληψη που συμμερίστηκαν και εφάρμοσαν σε μεγάλο βαθμό και τα δυτικοευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα την περίοδο μετά το Μάαστριχτ. Άποψη όμως που υπήρξε κυρίαρχη και στο κυβερνοΠΑΣΟΚ της περιόδου 1996-2004 με κύριους εκφραστές της τον Κώστα Σημίτη και τον Γιάννο Παπαντωνίου. Απόδειξη γι αυτό αποτελούν οι πολιτικές των ιδιωτικοποιήσεων των ελαστικών εργασιακών σχέσεων και η ορολογία που ο Κώστας Σημίτης υιοθέτησε από τις πρώτες ημέρες της πρωθυπουργίας του ότι θα πρέπει να μιλάμε πλέον για "απασχολήσιμους" και όχι για εργαζόμενους. Όμως πιστεύω ότι ακόμα και τώρα δεν έχει γίνει αντιληπτό τι συνέβη το τελευταίο διάστημα.
Η νεοφιλελεύθερη πρόταση ήρθε σαν απάντηση σε μία περίοδο κρίσης και ύφεσης του καπιταλιστικού συστήματος. Ήρθε σαν απάντηση στην κρίση της δεκαετίας του 70 και του "80 που στην Δυτική Ευρώπη κυριαρχούσε το κεϋνσιανό μοντέλο ανάπτυξης, και στην παγκόσμια οικονομική σκακιέρα η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν στις δόξες τους.
Άρα η πρόταση που ακούγεται από πολλούς για ένα «νέο Μπρέντον Γουντς» μάλλον σαν ανέκδοτο μπορεί να ακουστεί παρά σαν πρόταση διεξόδου.
Κύριο χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής ανάπτυξης αποτελεί (όσο κι αν κάποιοι κόπτονται περί του αντιθέτου ) η λειτουργία συγκοινωνούντων δοχείων ανάμεσα στο καπιταλιστικό κράτος και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Συγκοινωνούντων δοχείων που χαρακτηρίζονται όμως από την λειτουργία μιας βαλβίδας. Όταν η ροή ευνοεί τις ιδιωτικές επιχειρήσεις η βαλβίδα ανοίγει, όταν η ροή ευνοεί το κράτος η βαλβίδα μυστηριωδώς κλείνει.
Αυτό με λίγα λόγια αποδεικνύει ότι καμία μεγάλου μεγέθους επιχείρηση δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν έχει συναλλαγές με το δημόσιο χρήμα. Και αυτή είναι κατά την γνώμη μου μία βασική παράμετρος του προβλήματος.
Δεν θα πρέπει να αποφεύγουμε λοιπόν να αναφερόμαστε στην αναγκαιότητα του δημόσιου ελέγχου των μέσων παραγωγής, στην ευθεία πλέον αμφισβήτηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και θα πρέπει πλέον να αμφισβητήσουμε ευθέως και το κευνσιανό μοντέλο.
Το μοντέλο του λαϊκού καπιταλισμού στην χρηματιστηριακή του εκδοχή αποδείχτηκε όχι μόνο ανεπαρκές αλλά οδήγησε και σε ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου. Οι θεωρίες περί αυτορρύθμισης της αγοράς αποδείχτηκαν τουλάχιστον ανεδαφικές και εκ του πονηρού. Τέλος αποδείχτηκε στην πράξη ότι ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων στην ελεύθερη αγορά αποτελεί ένα θεωρητικό ευφυολόγημα και στην πραγματικότητα, τα καρτέλ στην καλύτερη περίπτωση, και τα μονοπώλια στην χειρότερη καθορίζουν τις τιμές;
Και έρχομαι τώρα στην ιστορία των «σχεδίων στήριξης». Δόθηκαν από την αμερικάνικη κυβέρνηση ποσό 700 δις δολαρίων επί προεδρίας Μπους (με την στήριξη του σχεδίου Πόλσον κυρίως από τους Δημοκρατικούς βουλευτές και γερουσιαστές υπό την ηγεσία του τότε «ελπιδοφόρου» και σημερινού προέδρου, νέου ωραίου αφροαμερικανού Μπαράκ Ομπάμα) και άλλα τόσα περίπου πριν από λίγους μήνες από την κυβέρνηση Ομπάμα. Ανάλογα ποσά δόθηκαν στις χώρες της Ευρωζώνης Στην Ελλάδα το ξεκίνημα το έκανε η κυβέρνηση Καραμανλή με χορήγηση 28 δις ευρώ (όταν με 10 δις ευρώ μπορούσε να ελέγξει πλήρως το Τραπεζικό σύστημα), και ακολούθησε πρόσφατα η κυβέρνηση Παπανδρέου με άλλα 26 δις ευρώ εν μέσω άγριας λιτότητας για μισθωτούς συνταξιούχους, και άγριας και ανελέητης φοροεπιδρομής σε βάρος των μικροεπαγγελματιών και των αυτοαπασχολούμενων.
Με ποιο τρόπο όμως θα μπορούσε να υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της κρίσης και να έχουμε ανάπτυξη βιώσιμη και χωρίς τέτοιας έκτασης συνέπειες;
• το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα πρέπει να τεθεί κάτω από τον Δημόσιο έλεγχο. Έλεγχος εννοούμε ότι θα διοικείται πλήρως από Δημόσια Αρχή με αυστηρό θεσμικό πλαίσιο και χωρίς συμμετοχή ιδιωτών στις αποφάσεις.
• Κατάργηση του ασύλου σε επιχειρηματίες που έχουν μετοχές σε Ανώνυμες Εταιρείες. Θα πρέπει οι μέτοχοι των επιχειρήσεων να είναι συνυπεύθυνοι με την προσωπική τους περιουσία για τις πιθανές ζημιές των επιχειρήσεων και να μην ισχύει το «μέχρι του ποσού της συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο».
• Να σταματήσει το Δημόσιο χρήμα να χρηματοδοτεί εσαεί το ιδιωτικό κεφάλαιο.
• Λόγω της τεχνολογίας η ανθρώπινη εργασία έχει πλέον περιορισμένη σημασία στις παραγωγικές μονάδες και θα πρέπει να αμείβεται όχι στην βάση της προσφοράς και της ζήτησης αλλά στην βάση της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου.
• Να χρηματοδοτηθεί από το κράτος η ανάπτυξη. Η περιφερειακή ανάπτυξη με έμφαση στην δημιουργία βασικών συγκοινωνιακών υποδομών σε όλη τη χώρα, η δημιουργία υποδομών υγείας, παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας είναι αυτή που μπορεί να δώσει νέα πνοή και στην απασχόληση και στην αντιμετώπιση της κοινωνικής περιθωριοποίησης και της φτώχειας.
• Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να στραφεί σε άλλη κατεύθυνση. Και φυσικά όχι στην παρανοϊκή «πράσινη ανάπτυξη» που το μόνο που επιδιώκει είναι να διαιωνίσει τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής μέσω της καταστροφής των μέσων παραγωγής και της επανεκκίνησης του συστήματος χωρίς γενικευμένη πολεμική σύρραξη. Η λογική της παραγωγής για την εξυπηρέτηση των ατομικών αναγκών αποδείχτηκε και ξεπερασμένη και ότι σπαταλά πολύτιμους παραγωγικούς πόρους. Θα πρέπει να στραφούμε σε ικανοποίηση αναγκών με βάση την ανάγκη κοινοτήτων και κοινωνιών και όχι στην βάση των ατομικών αναγκών. Και για να γίνω περισσότερο κατανοητός θα φέρω το παράδειγμα των συγκοινωνιακών αναγκών. Έχουμε οικοδομήσει ένα πρότυπο λύσης βασισμένο στην ατομική μετακίνηση με συμπληρωματικό τον ρόλο των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει τεράστια σπατάλη παραγωγικών πόρων (κατασκευή δρόμων, κατασκευή ΙΧ αυτοκινήτων, κατανάλωση καυσίμων κλπ). Το όφελος θα ήταν τεράστιο και σε συλλογικό και σε ατομικό επίπεδο αν το βασικό μέσο μεταφοράς ήταν σε κάθε περίπτωση Μέσο Μαζικής Μεταφοράς με συμπληρωματική χρήση του Ιδιωτικού μέσου. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει σε πάρα πολλούς τομείς με κυρίαρχο βέβαια τον ρόλο του κεντρικού σχεδιασμού στην οικονομία. Και για να πούμε και την αλήθεια μόνο τότε θα υπάρξει «πράσινη ανάπτυξη»: Όταν σταματήσει η αλόγιστη σπατάλη των παραγωγικών πόρων.

Αν πραγματικά όμως θέλουμε σοβαρά να αντιμετωπίσουμε την πηγή των προβλημάτων της καπιταλιστικής κρίσης δεν έχουμε παρά να ξεσκονίσουμε και να κατεβάσουμε από το ράφι της βιβλιοθήκης μας το τρίτομο έργο του Καρλ Μαρξ «Το Κεφάλαιο». Εκεί υπάρχουν οι απαντήσεις σ ε πολλά προβλήματα της εποχής μας. Και με βάση τα εργαλεία και την οικονομική σκέψη του μεγάλου αυτού διανοητή θα μπορέσουμε να βγούμε και από την κρίση και να απαλλαγούμε από την βασική της αιτία: Τον καπιταλισμό.
Μανόλης Βασιλάκης