Η Μέση Ανατολή δεν είναι Ανατολική Ευρώπη

Αν χαθεί ο έλεγχος των εξελίξεων στην Αίγυπτο και στις άλλες αραβικές χώρες, η ανθρωπότητα θα βρεθεί στο χείλος παγκόσμιων ανακατατάξεων.

Γράφει ο Γιάννης Μήτσιος, πολιτικός επιστήμων διεθνολόγος, παν/μιου Northeastern Βοστώνης

Οι κοσμογονικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες εβδομάδες στην Βόρειο Αφρική, με επίκεντρο την Αίγυπτο, ισοδυναμούν με την πτώση του τείχους του Βερολίνου και του πρώην ανατολικού μπλοκ. Με μια μεγάλη διαφορά όμως. Ο χώρος που εξελίσσονται δεν είναι η Ευρώπη αλλά η Μέση Ανατολή. Από το 1923 ο αραβικός κόσμος βρίσκεται σε διαρκή ιδεολογική ζύμωση μεταξύ των ιδεών αφενός της δυτικότροπης φιλελεύθερης δημοκρατίας και εκκοσμικευμένης κοινωνίας και αφετέρου της παραδοσιακής ισλαμικής πολιτικής σκέψης. Μπορεί, τα καθεστώτα να αρχίζουν να πέφτουν το ένα μετά το άλλο όπως έγινε στις πρώην κομμουνιστικές χώρες αλλά οι τριγμοί εδώ θα είναι πολύ εντονότεροι.
Μόλις πρίν λίγες μέρες στο Μόναχο, στο ετήσιο συνέδριο για την παγκόσμια ασφάλεια, ο Γ.Γ του ΝΑΤΟ, Ρασμούσεν, είπε μεταξύ άλλων στην ομιλία του: «…ταχύτατα γεγονότα εξελίσσονται στην Αίγυπτο, την Τυνησία, και αλλού στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Το αποτέλεσμα αυτής της αναταραχής παραμένει θολό και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες απρόβλεπτες. Ένα όμως είναι σίγουρο και το γνωρίζουμε: οι παλιές σταθερές δεν υπάρχουν πλέον και οι τεκτονικές πλάκες άρχισαν να μετακινούνται. Σε κίνδυνο δεν είναι μόνον σήμερα η παγκόσμια οικονομία, αλλά η παγκόσμια τάξη…» .
Αυτά λοιπόν, δεν είναι τα λόγια ενός τυχαίου προσώπου, είναι τα λόγια του επικεφαλής του μεγαλύτερου οργανισμού ασφαλείας του πλανήτη, και θα προσπαθήσουμε στο παρόν κείμενο να τα ερμηνεύσουμε. Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι σταθερές που έπαψαν να υφίστανται; Ποιες είναι οι τεκτονικές πλάκες που αρχίζουν να μετακινούνται; Γιατί η παγκόσμια τάξη είναι σε κίνδυνο;
Η σημερινή κατάσταση
Δυστυχώς σήμερα, οι παίκτες του διεθνούς συστήματος, οι συσχετισμοί δυνάμεων και η πολυπλοκότητα της περιοχής δεν ευνοούν ομαλές μεταβατικές εξελίξεις. Οι λεπτές ισορροπίες της περιοχής, τα στρατηγικά συμφέροντα της Δύσης και η αυτοπεποίθηση που αντλεί καθημερινά ο μουσουλμανικός κόσμος από το Μαρόκο έως το Αφγανιστάν, ότι μπορεί να τα καταφέρει διώχνοντας όσους τον καταπιέζουν, συνιστούν ένα γεωπολιτικό παιχνίδι για γερά νεύρα, κινήσεις υπολογισμένες και προπάντων υπομονή στη διαχείριση των γεγονότων. Η Μέση Ανατολή έχει τους δικούς της χρόνους και τη δική της φιλοσοφία.
H Αμερική – το Ισραήλ και ο αραβικός κόσμος
Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο είναι άμεσα συνυφασμένες με τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή και κυρίως με τον πρωταγωνιστικό ρόλο των ΗΠΑ. Ο Μουμπάρακ για τριάντα χρόνια εκπροσωπούσε τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή, είχε ειρήνη και συνεργασία με το Ισραήλ και σε γενικές γραμμές μια βαρύνουσα παρουσία στον αραβικό κόσμο.‘Όλα αυτά όμως αλλάζουν άρδην με απρόβλεπτες εξελίξεις.
Οι ΗΠΑ του Ομπάμα προσβλέπουν σε μια πιο δημοκρατική και φιλελεύθερη Μέση Ανατολή της ανοχής, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και σε ένα εποικοδομητικό ρόλο του Ισλαμ στις διεθνείς σχέσεις. Παράλληλα όμως θα πρέπει να εγγυηθούν και την ασφάλεια του Ισραήλ, το οποίο χάνοντας το Μουμπάρακ, αισθάνεται περισσότερο απομονωμένο και περικυκλωμένο από τις ανερχόμενες δυνάμεις του πολιτικού Ισλάμ. Έχοντας το Ιράν, το Λίβανο, την Αίγυπτο, τη Συρία και την Τουρκία απέναντί του, ή περικυκλωμένο έχει θέμα ασφάλειας. Σε πρόσφατο τους άρθρο οι Νιού Γιορκ Ταιμς θα επισημάνουν σε ανάλυσή τους ότι η κρίση στην Αίγυπτο δοκιμάζει τις σχέσεις των ΗΠΑ με το Ισραήλ (Crisis in Egypt Test U.S ties with Israel, New York Times, Helen Cooper & Mark Landler).
Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά στη χρονική συγκυρία υπάρχουν ανοιχτά τα φλέγοντα ζητήματα της Αμερικής που είναι το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, οι κόντρες μεταξύ των υπηρεσιών και τα παράπονα του προέδρου ότι δεν προέβλεψαν την κρίση, η εσωτερική πολιτική διαμάχη των δημοκρατικών σε όλα τα μέτωπα με τους ρεμπουμπλικάνους και το κόμμα του τσαγιού, που με την αντιπολιτευτική, ξενοφοβική τακτική μπορεί να φέρουν τις ΗΠΑ μια ώρα αρχύτερα σε φάση απώλειας των χειρισμών και ολοκληρωτική απώλεια κάθε πρόσβασης στον αραβικό κόσμο, για ότι αυτό θα σημαίνει για την πλανητική εικόνα και κυρίως για τα οικονομικά-ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Αν ένα τέτοιο σενάριο πραγματοποιηθεί είναι απίθανο να συμβεί αναίμακτα χωρίς μια ευρύτερη στρατιωτική σύγκρουση. Το διακύβευμα βεβαίως δεν είναι μόνο των ΗΠΑ αλλά ευρύτερα της Δύσης αναφορικά με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Αν Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και τον έλεγχο των στενών του Σουέζ του Βοσπόρου και του Ορμούζ. Τι θα συμβεί για παράδειγμα αν αρχίζουν να εφαρμόζονται εκείνα τα σενάρια περί νέας Μέσης Ανατολής που θέλουν αλλαγή συνόρων υπαρχόντων κρατών με τη δημιουργία νέων, πχ Κουρδιστάν, Ιράκ, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Σουδάν (ήδη έγινε). Στη Μέση Ανατολή του σήμερα διακυβεύονται οι αυριανές δυνάμεις του πλανήτη.
Η Ελλάδα μπροστά στις εξελίξεις
Η Ελλάδα δυστυχώς ή ευτυχώς, τα γεγονότα θα δείξουν,βρίσκεται στρατηγικά στη μέση του κυκλώνα. Είμαστε μια χώρα που γειτονεύουμε με την εύφλεκτη περιοχή και μαζί με την Τουρκία είμαστε οι πιο εγγύτερες γεωγραφικά χώρες μέλη του ΝΑΤΟ. Παρόλη την παραδοσιακή φιλοαραβική πολιτική της Ελλάδας και τις εξαίρετες σχέσεις με την Αίγυπτο του Μουμπάρακ, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Η στρατηγική συμμαχία που αναπτύσσεται με το Ισραήλ, η δυναμική εμφάνιση της Τουρκίας στη Μ. Ανατολή, τα ανοιχτά ενεργειακά μας θέματα με την θαλάσσια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου που θα πρέπει να συμφωνήσει και η κυβέρνηση της Αιγύπτου, η επόμενη προφανώς, η ύπαρξη του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, αποτελούν ζητήματα που θα πρέπει να προσεγγιστούν με λεπτούς χειρισμούς και κυρίως με εθνική συνεννόηση. Μπορεί η οικονομική κατάσταση της χώρας να μην μας επιτρέπει μεγάλες διπλωματικές κινήσεις, μπορούμε όμως να χαράξουμε τα δικά μας στρατηγικά συμφέροντα διατηρώντας, όσο θα μας αφήσουν τα γεγονότα και οι συσχετισμοί των άλλων δυνάμεων της περιοχής, μια πολιτική που δεν θα θέσει σε κίνδυνο τον ελληνισμό και την ειρηνική διαβίωση του ελληνικού λαού.
ymitsios@otenet.gr